Tạo hình cho cà phê là một biện pháp kỹ thuật rất quan trọng thông qua việc cắt tỉa đề tạo ra một bộ tán có số lượng thân và cành phân bố đều trong không gian phù hợp, thông thoáng, tiếp nhận được nhiều ánh sáng mặt trời để cho cây quang hợp tốt tạo ra năng suất cao và ổn định.

Những công việc cụ thể của tạo hình là gì?

Nội dung của biện pháp kỹ thuật tạo hình bao gồm:

- Chiều cao hõm ngọn: Độ cao hãm ngọn thường từ 1,4m đến 1,6 kể từ gốc cây đến vị trí hãm ngọn. Khi cây cà phê đã cao trên 1,4m hay trên 1,6m thì dùng kéo cắt cành cắt phần ngọn ở vị trí trên cặp cành cuối cùng khoảng 1cm. Sau khi cắt cành chất dinh dưỡng sẽ tập trung nuôi dưỡng cho các cành còn lại phát triển và phát sinh các cành thứ cấp đề cho quả ở những vụ sau.

- Đánh chồi vượt: Sau khi hãm ngọn nếu trên thân hay trên ngọn mọc chòi vượt thì phải lấy tay vặt đi (nếu còn nhỏ) hoặc dùng kéo cắt cành đề cắt bỏ (nếu chồi đã lớn). Nếu việc làm này không kịp thời sẽ tiêu hao chất dinh dưỡng của cây cà phê.

- Cắt bớt cành cấp 1: Sau khi thu hoạch xong ở vụ bói (thường sau khi trồng hai năm rưỡi) thì cắt bớt 1 vài cành cấp 1 thấy yếu, nhỏ theo nguyên tắc so le hay chữ chi ở trên thân. Những năm sau đó những cành yếu, ít phát sinh cành thứ cấp sau khi thu hoạch cũng cắt bỏ bớt đi một số cho cây thông thoáng.

- Những cành thứ cấp mọc sát thân hoặc mọc ngược đâm vào phía thân cây cần phát hiện để cắt bỏ kịp thời theo nguyên tắc là ở sung quanh thân cần thông thoáng hay còn tên là tạo hình ống khói.

- Những cành cấp một nếu sau vụ thu hoạch chưa thấy phát sinh cành thứ cấp thì tiến hành bấm đuôi én, nghĩa là bấm ngọn của cành đó nhằm mục đích không cho cành vươn dài ra để tập trung chất dinh dưỡng phát sinh và nuôi cành thức cấp.

- Sau vụ bói những cặp cành cấp 1 ở quá sát mặt đất, phụ trên mặt đất sau khi thu hoạch cũng cần cắt bỏ đề ngăn cản con đường lây lan của rệp và kiến bò lên hại cây cà phê, không làm cho cây quá ẩm ướt trong mùa mưa, hạn chế sự lây lan và gây tác hại của những nấm bệnh.

- Cắt bỏ các cành tăm hương: Khi phát sinh các cành thứ cấp, nếu thấy tại một đốt có quá nhiều cành thì phải vặt hay cắt bớt đi một số cành nhỏ, những cành còn lại phải phân bố đều trong không gian. Trong thời kỳ kinh doanh cũng thường xuyên phát hiện để cắt bỏ cành tăm hương (cành nhỏ, yếu ớt).

- Cắt bớt một phần của cành cấp 1 sau vụ thu hoạch. Sau khi thu hoạch nếu thấy các cành cấp 1 yếu ớt, ở ngoài đầu cành chỉ còn một số đốt lá, ở phía trong đã có cành cấp 2 thì cần cắt bớt phần cành ở ngoài, thậm chí chỉ đề lại 15-20 cm để rào ra các cành thứ cấp.

- Cắt bỏ những cành mọc chùm hay gọi là cành tổ quạ: Trong thời kỳ kinh doanh nếu thấy xuất hiện các cành mọc thành chùm ta thường gọi là cành tổ quạ thì cũng phải cắt bỏ vì chúng không cho quả và làm cây rậm rạp, tiêu hao chất dinh dưỡng của cây.

- Cắt các chòi vượt ở trên ngọn: Khi chưa cần nuôi thêm tầng mới thì phải cắt bỏ kịp thời các chồi mọc vượt ở trên đỉnh (chồi vượt mọc ở vị trí hãm ngọn). Nếu không cắt kịp thời chất dinh dưỡng phải nuôi các chồi này sẽ làm tiêu hao chất dinh dưỡng, hạn chế sự sinh trưởng của các cành ở trên thân.

- Tạo hình đau: Sau vụ thu hoạch cần cắt bỏ những cành khô, những phần cành sinh trưởng yếu ớt, những cành bị sâu bệnh để những phần còn lại phát sinh những cành mới sẽ cho quả trong mùa sau.

Tạo hình tốt làm bộ tán thông thoáng sẽ làm cho quả cà phê to hơn, đạt năng suất cao, bền và thuận lợi khi tiến hành phun thuốc phòng trừ sâu bệnh.

Sử dụng thân, cành lá khi tạo hình có lợi như thế nào?

Các phần thân, cành lá khi tạo hình cần phải sử dụng triệt để các vật liệu quý này vì nó tạo ra chất mùn và ở trong đó có chưa một lượng chất dinh dưỡng khá lớn có khả năng cung cấp trở lại cho vườn cây. Người ta đã phân tích khi tạo hình ở độ cao 1,5m, sử dụng hết cành lá thì trong 1 huyết áp cao cà phê đã cung cấp trờ lại cho đất:

262kg đạm nguyên chất, tương đương với 569kg phân đạm urê;

15kg lân nguyên chất, tương đương với 83kg phân lân nung chảy;

101kg kali nguyên chất, tương đương với 200kg sunfatkali;

26kg manhê nguyên chất, 10kg lưu huỳnh;

Và nhiều nguyên tố vi lượng như Bo, Đồng, Sắt, Kẽm, Mangan rất cần cho cây trồng.

Xử lý để sử dụng vật liệu sau khi tạo hình bằng cách nào?

Tốt nhất là đào hố chôn xung quanh mép tán của cây cà phê. Hố có độ sâu từ 30 – 40cm, chiều dài và chiều rộng phụ thuộc vào số lượng của vật liệu sau tạo hình.

Nếu cành to, dài thì dùng dao cạo nhỏ sau cho vào hố, nén chặt và lấp kín đất. Có thể trộn một ít vôi vào trong hố để cho chóng hoai mục. Các vật liệu này sẽ bị mục nát biến thành phân hữu cơ, giúp cho đất tơi xốp, bộ rễ phát triển thuận lợi, tăng thêm độ ẩm và giữ nước ở mùa khô khi được tưới nước, đồng thời làm tăng lượng lân và kali dễ tiêu ở trong đất để cung cấp cho bộ rễ của cây cà phê. Vì nếu trong đất thiếu chất hữu cơ thì lượng lân và kali dể tiêu thấp, trong khi đó cây cà phê rất cần những nguyên tố này. Lá cà phê rụng ở trong lô cần giữ nguyên để che phủ bề mặt đất, hoặc đào hố chôn vùi xuống xung quanh mép tán cà phê chỉ có lợi không gây hại cho cà phê vì làm tăng chất hữu cơ, các chất dinh dưỡng và làm cho đất tơi xốp, dễ thấm nước