Hỏi:  nam giới 62 tuổi, trung đẳng ở nông thôn ha = 130/70 mmhg, mạch 80/phút. Xoang mũi không biến dạng rõ ràng. Thời thanh niên đã mắc bệnh: mỗi khi gặp mùa đông, nước mũi và ho tăng nhiều, mấy năm gần đây, mỗi khi hít không khí lạnh vào, mũi và đầu họng phát sinh đau nhói, ho và khạt ra nhiều đờm có bọt. Vào khoảng 3 giờ đêm hôm đó, đầu họng cảm thấy nghẽn tắc, ho dữ dội mà không có rên hen, đã dùng lân toan (acide phosphorique) và kích tố vỏ tuyến thượng thận thì cầm được cơn ho. Bệnh nhân biểu hiện tố chất thần kinh, khi buồn rầu bất an thì phát ho kịch liệt. Tổng hợp các chứng nói trên, tôi cho rằng rất có khả năng là viêm mũi quá mẫn kiêm dạng hen xuyễn. Xin phép hỏi tiên sinh cách chữa của hán phương thế nào?

Đáp: hán phương thường hay dùng để điều trị chứng viêm mũi quá mẫn và hen phế quản là phương tiểu thanh long thang. Trong sách “hán phương sử phương giải thuyết” đã nói tường tận mục tiêu ứng dụng của phương này. Nay sinh trích đoạn như sau: chứng thích ứng của phương tiểu thanh long thang là: “tâm hạ bộ thủy ẩm, biểu hữu tà nhiệt. Nhân thủy ẩm chi động dao nhi xuất hiện các chủng chứng trạng: một là chứng biểu nhiệt  có xuyễn minh (tiếng rên rít), hai là vô nhiệt mà có xuyễn khái, ba là phù thủng lại có đờm dãi quá nhiều, xuất hiện thủy ẩm trong nội bộ ngoại đột (tràn ra ngoài) nên dẫn đến các chứng ấy. Lại kiêm có ho kèm có tiếng rên và khó thở và dễ dàng khạt ra đờm rãi dạng bọt đạc trưng là “bào mạt thủy”. Phương này hay dùng điều trị chi khí quản viêm, hen phế quản, viêm mũi quá mẫn, chứng hắt hơi luôn luôn, chứng nhiều nước mắt và các chứng khác v.v…

Phương này xuất phát thiên thái dương trong thương hàn luận. Lời văn của trọng sư nói rằng:

Thương hàn, biểu bất giải, tâm hạ hữu thủy khí, can ẩu, phát nhiệt nhi khát, hoặc khát, hoặc lợi, hoặc ế, hoặc tiểu tiện bất lợi, thiếu phúc mãn, hoặc xuyễn giả, tiểu thanh long than chủ chi”.

Chú : ế giả : là ý nói yết đau nghẽn tắc hoặc đau họng, yết hầu đau nhói cũng thuộc loại này.

Lại điều phúc mãn sách kim quĩ nói:

“phù trúng hàn giả, hĩ nhĩ (ngáp), kỳ nhân thanh đê (nước mũi) xuất, phát nhiệt sắc hòa giả, thiện đế (hắt hơi) nghi tiểu thanh long thang”.

Lại nữa điều phế ung sách kim quỹ nói:

Hung mãn trướng, nhất thân diện mạo phù thũng, tỵ cốc thanh đè xuất, bất văn lương lương xú toan tân, khái nghịch thượng khí, xuyễn minh bách tắc, thử tiên phục tiểu thanh long thang.

Theo đó mà qui định mục tiêu ứng dụng của phương. Tóm lại mà nói, bệnh nhân này thời thanh niên đã có “mùa đông chảy nước mũi, ho”, “mỗi khi hít khí lạnh, mũi và họng đột nhiên đau nhói”, “ho khạc nhiều đờm bọt”, “cảm giác nghẽn tắc yết hầu”, “ho dữ dội”, “mũi quá mẫn kiêm hen xuyễn”; có thể cho rằng toàn bộ có đủ mục tiêu để dùng phương tiểu thanh long thang đó vậy.

Lại nữa, bệnh nhân nói: “ba giờ đêm tỉnh giấc, ho kịch liệt”. Chứng này có thể dùng tiểu thanh long thang hảo chuyển dần dần, nhưng nếu liền mấy giờ về đêm ho dữ, nên chuẩn bị mấy củ hành, khi bắt đầu cơn ho, nên thái nhanh nhỏ củ hành đó, cho vào túi vải rồi chưng kỹ cho nóng, dùng mùi xoa bọc lại, đắp thẳng vào yết hầu và trước ngực người bệnh. Sau từ 30 – 40 phút, túi hành đã nguội, có thể trà sát cho nhiệt tản ra, nhưng nên kế tục mà đắp, đối với chứng ho dữ dùng phép này nhanh có hiệu quả, có thể hoãn giải những cấp bách ở yết hầu và khí quản, kiêm có tác dụng tiêu viêm