Hỏi : một bệnh nhân nam 53 tuổi, tháng ba năm nay bị sơ gan cổ trướng vào viện. Hiện nay bị thiếu máu nhẹ, gan to và vàng da. Kết quả kiểm tra nước tiểu không có gì khác. Huyết thanh albumin 79/100cc ; a/g = 1,04 ; got = 59 iv/l ; gpt = 48 iu/l, dung môi phosphoric acid kiềm tính 12,8 iu/l ; ccf (+) ; ttt 10,5 u ; ztt 13,8 u. Dùng chế độ hạn chế muối (5g/ngày), và cho ăn nhiều đạm và thực phẩm tăng calo. Ăn uống bình thường, đại tiện nhão một ngày hai lần. Không dùng thuốc lợi tiểu thì lượng tiểu một ngày là 1.200 cc. Hiện nay chứng cổ trướng và phù thũng ở chân không thấy chuyển. Xin mời đại y sư thỉ số ở tokyo cho phương thuốc thích ứng với bệnh nhân này.

    Đáp : xét về chứng sơ gan cổ trướng, chân phù thũng, gan to và vàng da là các chứng chủ yếu, thì tựa hồ như nhân trần ngũ linh tán là thích hợp.

    Phương này thích ứng với bệnh nhân miệng khát và tiểu tiện bất lợi. ở bệnh nhân này, tiểu tiện bất lợi không rõ nét (không dùng thuốc lợi tiểu vẫn đạt 1.200 cc/ngày) nhưng uống thuốc thì niệu lượng tăng. Các chứng có khả năng dần dần chuyển biến tốt.

    Soạn giả đã kinh nghiệm gặp bệnh nhân như trường hợp trên : một ông già 63 tuổi, sáu tháng về trước ở vùng tim phát trướng, khổ muộn, kém ăn (thực dục giảm), chân phù thũng, nước ở bụng tích trữ lại, nước tiểu màu vàng nâu, đái luôn luôn, nhưng mỗi lần lượng lại rất ít, nên tổng lượng không nhiều, chẳng bao lâu biến thành niệu thất cấm. Trong khi đó da vàng càng ngày càng rõ. Khi sơ chẩn gan sờ thấy dưới bờ sườn phải 3 khoát ngón tay, lưỡi có có rêu trắng, can táo, miệng khát. Khoa nội chẩn đoán là bệnh sơ gan đề nghị phải vào viện ngay, nhưng bệnh nhân không muốn nên không chuẩn bị điều kiện nằm viện.

    Sau khi cho dùng nhân trần ngũ linh tán, niệu không bị thất cấm và lượng tiểu bài xuất đã tăng. Sau 20 ngày vàng da, gan to, cổ trướng, chân phù đều tiêu thoái, cảm giác muốn ăn tăng, tinh lực khôi phục. Sau một tháng có thể làm việc, kiểm tra xét nghiệm và về mặt lâm sàng đều chứng minh đã được điều trị khỏi. Về loại giống như trên, trong quyển “30 năm điều trị bằng hán phương”, đại chủng kính tiết đã ghi lại : dùng phương nhân trần ngũ linh tán điều trị khỏi.

Ngoài ra một ông già 75 tuổi,  sau khi phẫu thuật dạ dày, bị nhiễm trùng huyết thành viêm gan , bệnh tình kéo dài dẫn đến bệnh sơ gan có cổ trướng và chân phù thũng vàng da v.v…. Vì bệnh không đỡ, ông đã đến tôi điều trị. Sơ chẩn tôi thấy gan to, vùng tim và hạ sườn có áp thống,  ko thèm ăn, ăn xong bụng trướng, tuy uống thuốc lợi tiểu, mà lượng nước tiểu không nhiều. Đối với bệnh nhân này tôi cho tiều sài hồ thang hợp phân tiêu thang. Sau đó thực dụng tăng tiến(muốn ăn), cổ trướng tiêu, lượng nước tiểu tăng. Sau hai tháng dùng thuốc, chứng phù thũng (bụng trướng thũng),chân phù thũng và hoàng đản (vàng da) đều tiêu. Cộng uống thuốc  sáu tháng, ngừng thuốc đến nay đã một năm rưỡi, bệnh nhân sinh hoạt cơ bản là bình thường.về bệnh nhân của ngài trước hết hãy dùng ngũ linh thang trước vào khoảng một tháng, nếu không kiến hiệu thì có thể dùng hợp phương tiểu sài phân tiêu thang và quan sát liệu trình.

Nhân trần ngũ linh thang: trạch tả 24g, phục linh, bạch trực đều 16g, quế chi 10g, trư linh 16g, nhân trần16g.

Tiểu sài hồ thang : s ài hồ 28g, bán hạ 20g, hoàng cầm, đại táo, nhân sâm12g,cam thảo 8g, can sinh  khương 4g.

Phân tiêu thang: sương truật, bạch  truật, phục linh đều 12g, trần bì, hậu phác, hương phụ, trư lĩnh, trạch tả đều 8g, chỉ thực, đại phúc bì, sa nhân, mộc hương, đăng tâm thảo đều 4g, can sinh khương 2g.

Tiểu sài hồ thang hợp phân tiêu thang trong 2 phương trùng can sinh khương chỉ cần dùng 4g cũng được; cam thảo có thể giảm còn 4g.trư linh, trạch tả gia thành 12g như vậy hiệu quả lợi niệu sẽ tăng.

Sau khi hợp phương tổng lương thuốc khá nhiều,nên lấy lượng một ngày là 2/3 số đó. ngoài ra người ta thường dùng hợp phương nhân trần ngũ linh với tiểu sài hồ thang gọi là nhân trần sài linh thang cũng có hiệu quả tốt.