Hỏi : bệnh nhân nam 24 tuổi, sinh viên khỏe mạnh, cao 1m72, thể trọng 80 kg, đại tiện ngày một lần, niệu lợi bình thường, ăn khỏe. Bệnh nhân thường có cảm giác bất an không yên nhất là khi có cảm giác tiêu táo (âu sầu và vật vã). Mỗi khi tiêu táo căng, hai đùi run lên cầm cập rất rõ. ở trường học phải học tập những hành vi theo kỷ luật thì rất là phiền chán, cho nên thiếu tích cực trong học tập, mà rất tích cực chơi các môn bóng. Khi ấy tính cách của anh biểu hiện rất tháo vát lanh lợi. Xin tiên sinh cho phương thuốc để điều trị chứng tiêu táo ấy ?

   đáp : nếu chỉ dựa vào chứng trạng mà ông kể ra, rất khó xác định phương thang gì cho thích đáng. Tốt nhất là dựa vào nội dung câu hỏi, phân làm mấy đoạn, chiểu theo mức d0ộ của hán phương để suy lý và đặt giả thuyết, ý chủ quan của tôi tạm đề ra như sau:

      bệnh nhân thuộc loại hình đại hán, thể cách khôi vĩ khỏe mạnh, tinh thần phấn chấn, trẻ tuổi, ăn uống khỏe, theo cách nhìn của hán phương, không còn nghi ngờ gì, là thuộc thể chất thực chứng (nghĩa là thể lực sung mãn) mà có chứng vị thực nhiệt (sức tiêu hóa mạnh).

Thường hay có cảm giác không yên, vả lại cảm giác tiêu táo rất mạnh, khi căng thẳng thì hai đùi run rẩy rõ, thích vận động mà chán học tập. Đối với yêu cầu của lớp học và sự hành động hiệp điều của tập thể, cảm thấy không khoái. Lại không muốn chịu đựng, nhưng với các môn bóng thể thao có thể tự do hành động và với việc cần đến phát tiết tinh lực thì lại cảm thấy thư thái dễ chịu.

Căn cứ vào tình huống trên, có thể nghĩ rằng khí tại hung hiếp, tâm hạ sung doanh dẫn đến chứng can uất (tinh thần uất ức). Có nghĩa là : nguyên khí tràn đầy ở tâm hạ bộ mà chuyển hóa thành tà khí, cho nên phát sinh nhu cầu phát tán tà khí ; từ trong uất ức cầu được tự do, điều đó làm cho tinh thần uất trệ có nhu cầu muốn xung động.

Tỳ khí táo bạo vượng táo hình của bệnh nhân này, về mặt đông y gọi là chứng can khí thực, can khí uất. Các loại chứng mà ông đã kể đều biểu hiện là thuộc chứng ấy. Rất có thể khi tiến hành khám bụng bệnh nhân này, đối với các vùng : tâm hạ, hạ sườn, nhất là hạ sườn, thầy thuốc dùng tay sờ nắn, hướng về phía hung cách mà đưa vào sâu, gia tăng áp lực, thì bệnh nhân có đề kháng áp thống, khổ muộn cho chí cảm giác căng tức gọi là khẩn trương, có cảm giác bĩ tắc. Điều này trong hán phương gọi là chứng hung hiếp khổ mãn. Nếu bệnh nhân này có hung kiếp khổ mãn, ta có thể cho là “tâm hạ cấp, uất uất vi phiền” là mục tiêu của phương đại sài hồ thang. Đại sài hồ thang chính là phương thang giải phóng các chứng khí thực ở tâm hạ. Bệnh nhân này xuất hiện chứng hai đùi run rẩy đó chính là muốn để tiêu trừ cảm giác khẩn trương và bế tắc kể trên ; để hành động tự nhiên thoải mái.

Do bất an và tiêu táo của bệnh nhan đặc biệt nghiêm trọng nhân đó còn đồng thời tồn tại chứng tâm hỏa thượng xung tâm nhiệt thượng xung. Đối với điều này thì hoàng liên giải độc thang là phương thích ứng, nghĩa là nói phương ấy khiến cho chứng “bất an tiêu táo, tình tự bất ổn, cấp táo thượng hỏa giả” được trấn tĩnh và ổn định.

Theo chác nghĩ trên, tôi cho đại sài hồ thang hợp phương hoàng liên giải độc thang, đối với bệnh nhân này mà nói, có thể hữu hiệu.

Vì trong đại sài hồ thang có hoàng cầm, nên hợp hai phương sẽ là : sài hồ 24g, bán hạ 16g, hoàng cầm, thược dược, đại táo 12g, chỉ thực 8g, cam sinh khương 4g, hoàng liên, hoàng bá 6g, sơn chi 8g, đại hoàng 4g (nếu đại tiện bình thường không cần đại hoàng).

Ngoài ra, về ăn uống, điều chú ý với bệnh nhân là : bệnh nhân này phần nhiều thích ăn thịt, khả năng có thể trúng độc toan (acidose), cho nên hạn chế ăn thịt quá nhiều. Tốt nhất nên ăn nhiều rau sơ, hải tảo và các loại cá nhỏ giàu chất calcium