Hỏi : bệnh nhân nữ 73 tuổi, năm 1926 vì bệnh lao thận nên đã phẫu thuật cắt thận bên trái, lúc ấy còn bị chẩn đoán là viêm phúc mạc (péritonite) do lao phần phụ. Trước và sau phẫu thuật đặc biệt là tiền phẫu đã liên tục phát sốt. Đến tháng bảy năm nay vì làm việc gia đình quá sức, cảm thấy đau eo lưng, tuy đã kịp thời an tĩnh nghỉ ngơi, nhưng hôm nay lại vì miễn cưỡng vặn vòi nước máy khiến cho từ mé` trái bụng dưới đến eo lưng phát sinh cơn đau dữ và phát sốt. Đêm hôm đó thân nhiệt tới 37-38 độ c. Bệnh viện cho dùng thuốc, chưa kiến hiệu. Khi vào nhà vệ sinh hoặc từ giường nằm trở dậy thì cơn đau lại kịch hơn ; thực dục (thèm ăn) còn tốt, nước tiểu trong, toan tính, phản ứng albumin (-). Xin ngài thỉ số tiên sinh cho phương thuốc để trị bệnh này.

Đáp : bệnh nhân vì lao thận đã cắt thận bên trái bị lao phần phụ cho đến viêm phúc mạc, cho nên thể chất thuộc hư chứng. Đồng thời, bên trái rất có khả năng sinh chứng dính ruột (niêm liên, bridge) sau phẫu thuật, khả dĩ nghĩ đến các chứng hậu câu cấp.

Chứng hiện nay là đau bụng do quá lao, đến hôm nay lại miễn cưỡng vặn vòi nước, tư thế ấy tạo ra đau eo lưng, xem ra chính là bụng dưới có dính (niêm liên) dẫn đến câu cấp, và làm cơ nhục ở yêu bối (vùng lưng) duỗi ra quá độ, là nguyên nhân phát sốt 38 độ c. Có lẽ là do thời kỳ còn trẻ, bệnh nhân thuộc về loại hình thể chất dẽ phát sốt. Tóm lại, bụng dưới và eo lưng đau có thể nghĩ đến là do chỗ dính làm cơ nhục phụ cần phát sinh câu cấp và cơ eo lưng căng thẳng mà ra (hypertonique).

* quế chi gia thược dược thang là phương gia giảm củ phương quế chi thang trong sách thương hàn luận, nghĩa là trong phương quế chi thang ta tăng lượng thược dược nhiều lên mà thành. Thược dược có hiệu quả làm hoãn giải câu cấp của cơ nhục và trấn thống (giảm đau).

Thương hàn luận viết :

“phúc mãn thời thống giả, thuộc thái âm dã. Quế chi gia thược dược thang chủ chi”.

Phương này có thể dùng cho bệnh nhân có phúc bộ bành mãn (vùng bụng căng chướng), thường hay đau bụng. Chứng đầy bụng này do chỗ dính và khúc ruột bị câu cấp, dẫn đến trong ruột có tính khí. Từ đó cảm thấy cấp kịch đau bụng, toàn bộ vùng bụng thuộc hư mãn. Không phải thực mãn, hoặc có khi không có chứng bụng đầy mà chỉ là đau bụng câu cấp thì dùng phương này tức kiện hiên ngay. Ngoài ra đồng thời với trực phúc cân, cơ yên bối cũng phát sinh câu cấp xuất hiện cơn đau kiểu “giật eo lưng” dùng phương này cũng hữu hiệu.

Đối với bệnh nhân trên, có thể dùng quế chi gia thược dược thang. Phương này dùng điều trị kết tràng viêm (đại tràng) viêm phúc mạc mạn tính, viêm trực tràng loét v.v… về thể chất là hư chứng có bệnh sử đau bụng hoặc viêm phúc mạc do lao, hiện tại có dính mạch kết thường phát cơn đau, có lúc thấy hiệu quả kỳ lạ. Cho nên tôi đề nghị ngài trước hãy dùng phương này, quan sát bệnh trình là hơn.

Nói chung đối chứng đau eo lưng (lumbago) hoặc cơ bắp chân (soléaire) kính loan phần nhiều hay dùng thược dược cam thảo thang. Mà trong quế chi gia thược dược thang đã bao hàm thược dược cam thảo thang. Cho nên dùng phương này điều trị đau eo lưng cũng hữu hiệu.

Thành phần : quế chi, đại táo, sinh khương đều 16g, thược dược 24g, cam thảo 8g. Sinh khương trong thang là trỏ vào trần khương hoặc lão khương mà nói, nếu dùng gừng khô trong hiệu thuốc thì lượng dùng giảm chỉ còn 4g thôi