Theo nghiên cứu của Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Đăng Dung:
Bệnh tâm căn suy nhược xuất hiện do chấn thương tâm lý kéo dài. Người bệnh hay than phiền về tính dễ bị kích thích, chóng mệt mỏi, đau đầu âm ỉ, rối loạn giấc ngủ, khó tập trung tư tưởng, mất thích thú, thường biểu hiện bằng trầm cảm, lo âu hoặc sợ hãi. Sự mệt mỏi tăng lên sau hoạt động trí óc hoặc do suy yếu cơ thể và kiệt sức sau một cố gắng nào đó. Khả năng làm việc giảm sút do tình trạng mệt mỏi, do mất khả năng tập trung sự chú ý. Bệnh tâm căn suy nhược là bệnh tâm căn phổ biến ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam bệnh tâm căn suy nhược chiếm 3 – 4%, ở các Tây Âu chiếm tới 5 – 10% số dân. Bệnh xuất hiện ở người lao động trí óc nhiều hơn người lao động chân tay, nam nhiều hơn nữ nhiều nhất ở lứa tuổi 20 – 45.
Bệnh tâm căn suy nhược lần đầu tiên được nhà thần kinh học Hoa Kỳ George Beard mô tả năm 1869. Beard coi tâm căn suy nhược là một bệnh riêng biệt, theo ông nguyên nhân chính của bệnh là sự căng thẳng cảm xúc kéo dài dẫn đến suy nhược thần kinh. Về sau nhiều tác giả mở rộng phạm vi và gọi là suy nhược thần kinh bao gồm tất cả những hội chứng suy nhược do các nguyên nhân khác gây ra như chấn thương sọ não, nhiễm khuẩn, nhiễm độc, bệnh cơ thể mạn tính…
Để giới hạn phạm vi Kreindler (Tiệp Khắc) đề nghị gọi là bện tâm căn suy nhược, nếu bệnh chủ yếu do chấn thương tâm thần gây ra. Còn các trường hợp khác do chấn thương sọ não, nhiễm khuẩn, nhiễm độc, bệnh cơ thể… thì gọi là hội chứng suy nhược. Ross (Anh) dùng thuật ngữ tâm căn suy nhược trong thuật ngữ bệnh tâm căn nói chung và loại trừ những triệu chứng lo âu chiếm ưu thế trong bệnh cảnh lâm sàng. Theo Goldberg và Huxley (Anh 1980) nhận xét từ thực tế bệnh tâm căn suy nhược là một trạng thái mệt mỏi, dễ bị kích thích, kèm theo lo âu và trầm cảm.
Ở nhiều nước hiện nay bệnh tâm căn suy nhược ít được chẩn đoán hơn, các tác giả cho rằng bệnh cảnh lâm sàng của bệnh tâm căn suy nhược được chẩn đoán trước kia phần lớn là những triệu chứng của rối loạn trầm cảm hay rối loạn lo âu. Tuy nhiên một số trường hợp phù hợp với sự mô tả đối với bệnh tâm căn suy nhược hơn là đối với bất cứ bệnh tâm căn nào khác. Ngoài nguyên nhân chủ yếu còn do các nhân tố khác thúc đẩy.
Nguyên nhân của bệnh tâm căn suy nhược là do những nhân tố gây chấn thương tâm thần tác động trên người bệnh, thông thường cường độ không mạnh lắm nhưng kéo dài. Nguyên nhân chủ yếu là do các chấn thương tâm thần và hoàn cảnh xung quanh đột kéo dài như mâu thuẫn giữa quyền lợi cá nhân và yêu cầu xã hội, thất bại trong công việc và đời sống, mâu thuẫn và bất hòa với tập thể, bị nghi ngờ oan uổng, mâu thuẫn trong đời sống cá nhân và gia đình, thất bại trong tình yêu, vợ chồng không hòa hợp, con cái bị tàn tật, bị hư hỏng, người thân chết, xung đột giữa nhân cách người bệnh với môi trường sinh sống xung quanh. Yếu tố chấn thương tâm thần gây bệnh có thể ít hay nhiều, thường gặp chấn thương trường diễn kế tục nhau hoặc kết hợp với nhau.
Bệnh tâm căn suy nhược thường xuất hiện từ từ sau một thời gian sang chấn và biểu hiện rõ khi gặp thêm một nhân tố thúc đẩy. Các nhân tố thúc đẩy như loại hình thần kinh yếu, lao động trí óc quá mức, quá mệt mỏi, cuộc sống quá căng thẳng, nơi sống và nơi làm việc có nhiều nhân tố kích thích, tiếng ồn, điều kiện làm việc phức tạp, những bệnh viêm nhiễm mạn tính : viêm xoang, viêm túi mật, viêm loét dạ dày; những bệnh nhiễm độc mạn tính : nhiễm độc nghề nghiệp, nhiễm độc rượu, thiếu dinh dưỡng kéo dài, kiệt sức, thiếu ngủ lâu ngày.
Bệnh tâm căn suy nhược là sự rối loạn hoạt động thần kinh do quá trình quá căng thẳng thần kinh ở con người, tâm căn suy nhược phát sinh do tác động của các kích thích từ bên ngoài, có thể là hậu quả của sự quá mệt mỏi về cơ thể hoặc quá căng thẳng về tâm thần. Cơ chế phát sinh tâm căn suy nhược rất phức tạp, theo các thầy thuốc Nga từ lúc bắt đầu mắc bệnh đến khi hình thành các thể lâm sàng, quá trình sinh ký não biến đổi qua 3 giai đoạn. Mỗi giai đoạn tương ứng với dấu hiệu lâm sàng nhất định, bệnh lý chủ yếu của bệnh tâm căn suy nhược là rối loạn liên hệ lưới - vỏ não. Do đó các dòng xung đột từ bên ngoài vào không được sàng lọc qua tổ chức lưới thân não dồn cả lên vỏ não. Vì thế vỏ não không chịu đựng nổi dẫn đến sự suy yếu ức chế, suy yếu quá trình hưng phấn và cuối cùng hậu quả của sự quá căng thẳng quá trình thần kinh tâm thần trong vỏ não đi đến sự ức chế giới hạn.
Giai đoạn đầu do tính chất suy yếu quá trình ức chế trong bệnh cảnh lâm sàng biểu hiện trạng thái kích thích, bùng nổ, khí sắc dao động trong ngày, mất tập trung, khó ngủ. Giai đoạn hai suy yếu quá trình hưng phấn, biểu hiện chống mệt mỏi, bối rối, giảm chú ý, đau đầu, dễ cảm xúc. Giai đoạn ba ức chế, giới hạn bảo vệ tế bào thần kinh não, tránh những kích thích quá mức, hậu quả là suy yếu cả quá trình ức chế và quá trình hưng phấn, biểu hiện trạng thái ức chế, bàng quan, vô cảm hoặc trầm cảm, có khuynh hướng phát sinh ám ảnh sợ. Các giai đoạn sinh lý bệnh trên trong quá trình thay đổi gây nên các triệu chứng rất đa dạng và phức tạp.Bệnh cảnh lâm sàng điển hình có 3 triệu chứng cơ bản :
Hội chứng kích thích suy nhược : bệnh nhân dễ bị kích thích, bất cứ 1 kích thích nhỏ nào cũng làm cho bệnh nhân khó chịu như tiếng ồn ngoài phố, tiếng nói chuyện to, tiếng cười, tiếng động của 1 vật rơi… tất cả đều làm cho người bệnh bực tức. Sự kích thích dễ bùng và cũng dễ tắt để thay thế nhanh bằng phản ứng suy nhược, chóng mệt mỏi, có thể hưng phấn làm việc hăng hái 1 thời gian nhưng sau đó lại suy nhược kéo dài. Lúc đầu người bệnh phản ứng, bực tức trong gia đình, trong công việc về sau trong mọi trường hợp. Do dễ bị kích thích người bệnh tỏ ra thiếu nhẫn nại, ai làm điều gì không vừa ý hoặc chậm trễ thì gắt gỏng bực tức ngay, đợi tàu xe lâu người bệnh cảm thấy sốt ruột, đi đi lại lại không chịu ngồi yên 1 chỗ. Thời kỳ đầu nghỉ ngơi còn đỡ mệt, về sau nghỉ ngơi cũng không có tác dụng.
Nhức đầu : người bệnh thường than phiền đau đầu âm ỉ, đau toàn bộ hay khu trú ở vùng trán, vùng đỉnh đầu hoặc vùng thái dương. Thời gian xuất hiện nhức đầu rất khác nhau tuỳ từng bệnh nhân, có thể đau suốt ngày hoặc 1 vài giờ, nhức đầu thường tăng lên khi xúc động hay mệt mỏi và giảm khi thoải mái, ngủ tốt.
Mất ngủ : giấc ngủ thường không sâu, có nhiều chiêm bao mộng mị, có người nằm mãi không ngủ được, trằn trọc nóng lòng chờ giấc ngủ vì thế lại càng không ngủ được, có người chỉ ngủ được đến nửa đêm rồi tỉnh dậy dù cố gắng đến bao nhiêu cũng không sao ngủ được, có người thức trắng suốt đêm. Ánh sáng, tiếng động, tiếng ồn ào làm cho người bệnh khó ngủ, sáng dậy người bệnh mệt rã rời; uể oải, cảm thấy toàn thân nặng nề đặc biệt là tay chân. Ban ngày người bệnh lại buồn ngủ, ngủ gà nhưng lên giường nằm lại không ngủ được.
Các triệu chứng cơ thể và thần kinh : đau cột sống, mỏi cổ, đau thắt lưng, buốt xương sống, rối loạn cảm giác, giác quan và nội tạng : chóng mặt, hoa mắt, mờ mắt, cảm giác đau nhức cơ, cảm giác khó chịu ngoài da như
kiến bò, kim châm, nóng lạnh, tê, buồn… tăng phản xạ gân xương : run tay, run lưỡi, mi mắt…
Các rối loạn thực vật nội tạng rất đa dạng : mạch không ổn định khi nhanh khi chậm, huyết áp dao động với chiều hướng hạ, đánh trống ngực, đau vùng tim, tiếng thổi tâm thu chức năng, cảm thấy khó thở, hụt hơi không liên quan tới suy thần hoàn, hô hấp. Thân nhiệt tăng hoặc giảm nhẹ, không đều ở các khu vực khác nhau trong cơ thể. Rối loạn tiêu hóa : đầy bụng, táo bón, ăn mất ngon, chán ăn, tăng tiết mồ hôi ở tay, chân hay khắp người. Di tinh, xuất tinh sớm, liệt dương, lãnh khí, rối loạn vòng kinh, đau bụng khi hành kinh, tăng hay giảm bạch cầu, đường huyết, các rối loạn trên thường biến đổi và đặc biệt tăng hay giảm theo tác động tăng hay giảm của yếu tố chấn thương tâm thần.
Các triệu chứng tâm thần : rối loạn cảm xúc : cảm xúc không ổn định, dễ xúc động, dễ mũi lòng, không cầm được nước mắt khi xem phim, hồi hợp lo âu, lo lắng về bệnh tình, càng lo âu bệnh càng tiến triển xấu, bệnh càng tiến triển xấu lại càng lo âu, khí sắc hơi trầm, giảm nhiệt tình trong công việc, có khi mất hứng thú cả những thú vui trước đây. Khả năng tập trung chú ý kém, trí nhớ giảm sút nên khả năng học tập và công tác đều bị hạn chế.
Người bệnh thường than phiền trí nhớ giảm sút thường hay quên đồ dùng hàng ngày, quên tên những người vừa mới gặp, quên công việc mới giao nhân hôm trước, nhưng quá trình phát triển bệnh của mình ra sao đã khám và điều trị ở đâu thì người bệnh lại nhớ rất tỉ mỉ. Hành vi tác phong của người bệnh cũng thay đổi, đi lại hối hả, đứng ngồi không yên, động tác không dứt khoát, ngón tay run rẩy. Các triệu chứng kể trên không nhất thiết xuất hiện đầy đủ và có mức độ giống nhau ở tất cả mọi bệnh nhân, có thể 1 nhóm triệu chứng nào đó biểu hiện rõ nét hơn.
Các thể lâm sàng : bệnh tâm căn suy nhược biểu hiện rất đa dạng, phần lớn các tác giả căn cứ vào các triệu chứng chiếm ưu thế trong bệnh cảnh mà chia ra các thể lâm sàng khác nhau.
Thể cường : nét nổi bật là bệnh nhân dễ kích thích, dễ phản ứng, cảm xúc không ổn định, dễ xúc động, hồi hộp, lo âu, hưng phấn vận động, đứng ngồi không yên, có bệnh nhân tăng tình dục, khó ngủ, dễ thức giấc, các triệu chứng rối loạn thực vật nội tạng xuất hiện rầm rộ.
Thể nhược : đặc trưng là bệnh nhân chóng mệt mỏi, suy yếu, khí sắc giảm, dễ mủi lòng hờn dỗi, khả năng lao động giảm sút, ngủ không ngon sáng dậy thấy mệt, ban ngày lại buồn ngủ thường buổi trưa khá hơn, buổi chiều lại mệt mỏi. Gặp những kích thích mạnh bệnh nhân đáp ứng yếu, ngược lại đối với kích thích nhẹ bệnh nhân đáp ứng mạnh. Có triệu chứng rối loạn thực vật nội tạng đa dạng nhưng không nặng, một số bệnh nhân trở nên gầy yếu suy kiệt.
Thể trung gian : bệnh cảnh lâm sàng biểu hiện các trạng thái kích thích lẫn suy nhược, khí sắc có khuynh hướng giảm, bàng quan, có khi trầm cảm, có ám ảnh sợ hãi, khả năng lao động lên xuống thất thường khi thì hưng phấn khi thì giảm sút, có nhiều rối loạn thực vật nội tạng.
Một số tác giả xem 3 thể lâm sàng mô tả trên là 3 giai đoạn của 1 quá trình tiến triển bệnh. Tiến triển của bệnh tâm căn suy nhược phụ thuộc vào yếu tố chấn thương gây bệnh, loaị hình hoạt động thần kinh cao cấp, bệnh tiến triển từ vài tháng đến vài năm hoặc lâu hơn nữa. Việc chẩn đoán bệnh tâm căn suy nhược khó khăn vì bệnh có nhiều triệu chứng, chức năng mang tính chất chủ quan và giống nhiều bệnh khác, hội chứng suy nhược thần kinh biểu hiện ở nhiều bệnh thần kinh, tâm thần và cơ thể. Nhân tố chấn thương tâm thần nhiều khi rất khó phát hiện vì bệnh không xuất hiện ngay sau khi có chấn thương. Có nhiều thầy chẩn đoán bệnh tâm căn suy nhược quá rộng, chẩn đoán sai, điều trị sai làm cho bệnh tiến triển kéo dài khiến cho bệnh nhân thành kiến bệnh tâm căn suy nhược không chữa khỏi được. Các tiêu chuẩnchẩn đoán (theo bảng phân loại quốc tế lần thứ 10) : chẩn đoán quyết định đưa vào các tiêu chuẩn sau đây :
a. Triệu chứng dai dẳng về sự mệt mỏi ngày càng tăng sau những cố gắng hoạt động trí óc hoặc đau khổ về sự suy yếu cơ thể và kiệt sức sau 1 cố gắng tối thiểu.
b. Có 1 trong 2 triệu chứng : cảm giác đau nhức cơ, chóng mặt, nhức đầu, rối loạn giấc ngủ, kém phả năng thư giãn, tính tình cáu kỉnh.
c. Không có các triệu chứng lo âu hay trầm cảm dai dẳng và trầm trọng để đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn của những rối loạn đặc hiệu đó.
Chẩn đoán bệnh theo các tiêu chuẩn cổ điển : có bộ 3 triệu chứng : kích thích suy nhược, đau đầu, mất ngủ.
Không có những triệu chứng rõ rệt của 1 bệnh thần kinh, tâm thần, nội khoa…
Bệnh xuất hiện sau chấn thương tâm thần hay hoàn cảnh xung đột kéo dài. Chữa khỏi bằng liệu pháp tâm lý. Cần phân biệt bệnh tâm căn suy nhược với hội chứng suy nhược thần kinh trong các trường hợp sau đây : hội chứng trong các quá trình tiến triển của bệnh nội tạng như tăng huyết áp, loét dạ dày tá tràng, tăng năng tuyến giáp; trong các bệnh nhiễm độc nghề nghiệp; trong thời kỳ đầu của các bệnh thực thể ở não, xơ cứng mạch máu não, rối loạn tuần hoàn não, trong di chứng một số bệnh như viêm não màng não, chấn thưong sọ não, trong giai đoạn đầu của một số bệnh tâm thần phân liệt, liệt toàn thể tiến triển.
Muốn phân biệt chính xác cần phải khám kỹ về thần kinh, tâm thần, nội khoa để loại trừ các bệnh thực thể, theo dõi triệu chứng cận lâm sàng, hội chẩn với các chuyên gia khác khi có nghi ngờ bệnh thực thể, nắm vững các liệu pháp tâm lý để thâm nhập tìm hiểu được các chấn thương tâm thần để xác định chẩn đoán.
bện tâm căn suy nhược là 1 bệnh do căn nguyên tâm lý với những nhân tố thúc đẩy phức tạp, bệnh có nhiều triệu chứng nên biện pháp điều trị chủ yếu là phương pháp tâm lý đồng thời kết hợp dùng thuốc điều trị triệu chứng. Khác với hội chứng suy nhược thần kinh ở các bệnh thực thể như vữa xơ động mạch, chấn thương sọ não, loét dạ dày thành tá tràng, thiếu máu, các bệnh chủ yếu phải dùng thuốc. Liệu pháp tâm lý : phương pháp chữa bệnh bằng tâm lý là 1 phương pháp khoa học đồng thời là 1 nghệ thuật. Thầy thuốc bằng thái độ ân cần, niềm nở, tiếp xúc thăm khám bệnh chu đáo thâm nhập được vào họ, tìm hiểu được tình hình bệnh tật, hoàn cảnh sinh sống và công tác của họ, trên cơ sở đó mà gây được niềm tin tưởng cho người bệnh. Giải thích hợp lý làm cho bệnh nhân hiểu được bản chất và nguyên nhân gây bệnh. Thuyết phục bệnh nhân tin tưởng vào toàn bộ kế hoạch điều trị, hợp tác chặt chẽ với thầy thuốc trong việc chữa bệnh, hạn chế tác nhân gây sang chấn.
Thầy thuốc phải tổ chức hướng dẫn các phương pháp luyện tập khí công, liệu pháp thể dục, thư dãn luyện tập để người bệnh biết các phương pháp tự chữa bệnh. Liệu pháp thư dãn luyện tập đã chữa khỏi hầu hết các trường hợp tâm căn suy nhược kể cả những trường hợp bệnh đã kéo dài hàng năm.
Các phương pháp chữa bệnh bằng xoa bóp, châm cứu, liệu pháp vật lý và phương pháp gây ngủ bằng máy điện ngủ cũng có tác dụng tốt. Có thể chữa bệnh tâm căn suy nhược cho từng người hoặc chữa cho từng nhóm 10 – 15 người, phương pháp điều trị tâm lý nhóm đạt kết quả cao hơn. Kết hợp với các thuốc giải lo âu, giải thích và ám thị làm cho bệnh nhân mất trạng thái lo âu. Dùng thuốc chữa triệu chứng, tùy theo trạng thái bệnh mà chỉ định các thuốc điều trị khác nhau, thường dùng các loại thuốc an thần nhẹ.
Trạng thái kích thích suy nhược : dùng méprobamate, librium, seduxen liều 10 – 30mg/ngày chia làm 2 lần sáng và tối, vitamin B1, vitamin B6.
Nhức đầu : dùng các thuốc giảm đau analgin, seda, APC, hỗn hợp thần kinh 2 – 4 viên/ngày.
Mất ngủ : không dùng gardenal mà dùng các loại thuốc an thần gây ngủ bằng tân dược hoặc đông dược, seduxen, elenium, stilnox liều 10 – 20mg uống trước khi đi ngủ, nhưng chỉ dùng liều thấp và trong 1 thời gian ngắn. Các thuốc an thần đông dược có tác dụng tốt như viên sen vông, cao lạc tiên…
Lo âu : dùng seduxen, librium, elenium, ananxyl… liều 10 – 30mg/ngày chia làm 2 – 3 lần uống kết hợp với liệu pháp tâm lý.
Trầm cảm : amitriptyline liều 50 – 100mg/ngày, stablon (tianeptine) 10 – 30mg/ngày.
Rối loạn thực vật nội tạng : tuỳ theo từng rối loạn mà có biện pháp điều
trị riêng, có thể dùng novocaine 0,5% 10 – 30ml, vitamin B12 200 – 500 gama,tiêm động mạch mỗi lần, mỗi đợt điều trị 10 – 15 lần, hoặc glucozo 30% 10 – 20ml/ngày tiêm tĩnh mạch. Đa vitamin, insulin liều thấp 5 – 10 đơn vị tiêm bắp.
Liệu pháp vật lý có nhiều phương pháp : tắm nước nóng hàng ngày 10 – 15 phút, liều điều trị 10 – 20 ngày : tắm nước muối hoặc nước khoáng ấm liều như trên; dùng dòng điện galvanique mỗi lần 8 – 10 phút hàng ngày, liều điều trị 15 – 20 lần.
Hạn chế các yếu tố thúc đẩy, cải thiện điều kiện lao động và sinh hoạt hợp lý có kế hoạch; điều trị các bệnh thực thể mạn tính kèm theo, chú trọng đảm bảo dinh dưỡng, bồi dưỡng cơ thể, tổ chức các cơ sở điều dưỡng tốt đối với người đã bị bệnh lâu ngày.
Bệnh tâm căn suy nhược có thể chữa khỏi và có thể đề phòng được, áp dụng các biện pháp vệ sinh phòng bệnh tâm thần chung. Ngoài ra đối vơí bệnh nhân tâm căn suy nhược cần chú ý đến những điểm sau đây : xây dựng được quan hệ tốt giữa các thành viên trong gia đình, cơ quan, tập thể, tránh các chấn thương tâm thần mạn tính; khắc phục các tình trạng căng thẳng, cảm xúc mệt mỏi; tổ chức lao động và sinh hoạt hợp lý giữa lao động trí óc và lao động chân tay, giữa lao động với nghỉ ngơi giải trí; tạo điều kiện giảm bớt tiếng ồn, tiếng động trong sản xuất cũng như ở môi trường sinh sống, đảm bảo giấc ngủ tốt, rèn luyện thân thể, rèn luyện nhân cách vững mạnh, phát hiện điều trị kịp thời các bệnh thực thể. |
