Còn gọi là dưa chuột, tra sac (Campuchia), cucumber (Anh), concombre (Pháp), hồ qua (Trung Quốc).

Tên khoa học: Cucumis sativus Lin. Thuộc họ bí Cucurbitaceae.

Mô tả cây

Cây mọc bò, toàn thân có lông. Thân có nhiều cành, có góc. Lá mang cuống, phiến có từ 3-5 thùy bình hơi ba cạnh, mép có lông đứng. Hoa đơn tính, màu vàng, mọc 2-3 hoa ở nách lá. Quả hình thuôn dài, hình trụ hay hơi 3 cạnh, nhẵn hoặc hơi có bướu nhỏ, có thể dài 1-36cm. Màu lục hay lục vàng nhạt, vàng hay vàng nâu. Hạt nhiều, hình trứng, trắng, dai, bóng.

Phân bố, thu hái và chế biến

Trồng ở khắp các tỉnh nước ta. Còn thấy trồng ở nhiều nước nhiệt đới cũng như ôn đới. Lấy quả dùng làm rau ăn hay chế mỹ phẩm. Có thể hái quả ngay từ lúc quả còn xanh non (cornichon), dùng ngâm dấm hay đợi thật lớn và chín vàng.

Công dụng và liều dùng

Theo tài liệu cổ (Bản thảo cương mục - Nam dược thần hiệu), dưa leo có tên hổ qua hay hoàng qua với những tính chất sau đây:

Quả dưa leo có vị ngọt, tính hàn (lạnh), hơi có độc, không nên dùng nhiều, có tác dụng thanh nhiệt, giải phiền, lợi thủy đạo (tiêu nước).

Lá dưa leo vị đắng, tính bình, hơi có độc, giã nát vắt lấy nước uống vào nôn ra.

Đặc biệt người ta dùng dưa leo trong mỹ phẩm và chữa bệnh ngoài da từ rất lâu đời: Cắt dưa leo thành từng lát mỏng đắp lên da mặt chữa những vết nhăn, da xù xì, vết tàn nhang. Một số vùng ở nước ta nhân dân dùng những quả dưa leo non có thêm đường chữa lỵ, nhiệt và tiêu chảy (kinh nghiệm này có ghi trong Bản thảo cương mục từ thế kỷ 16).

Một số đơn thuốc có dưa leo dùng trong nhân dân

1. Cổ họng sưng đau: Chọn một quả dưa leo già, bỏ hết hột. Thêm mang tiêu vào cho đầy ruột quả, trộn đều phơi trong mát cho khô. Ngậm từng ít một (theo Y lâm tập yếu).

2. Bụng chướng, chân tay phù nề: Lấy một quả dưa leo già chín, loại bỏ hạt, thêm một ít dấm chua, nấu chín nhừ. Cho ăn lúc bụng đói. Bệnh nhân sẽ đi tiểu nhiều và hết phù nề (Thiên kim phương).

3. Chữa nẻ môi: Dùng miếng dưa leo tươi sát lên nơi môi bị nẻ.

4. Da bị mẩn đỏ: Dùng nước ép dưa leo bôi nhiều lần trong ngày.

5. Chữa phỏng lửa chưa phồng da: Dùng 3 quả dưa leo hái vào ngày 5 tháng 5 Âm lịch (mùa hè), bỏ vào bình kín, để ngoài hiên. Khi bị bỏng, lấy nước trong bình bôi lên (Nam dược thần hiệu)