Còn gọi là diệp hạ châu, diệp hòe thái, lão nha châu, prak phle (Cămpuchia).

Tên khoa học Phyllanthus urinaria L. (Phyllanthus cantoniensis Hornem.).

Thuộc họ Thầu dầu Euphorbiaceae.

A. Mô tả cây

Cây chó đẻ răng cưa là một loại cỏ mọc hằng năm, cao chừng 30cm, thân gần như nhẵn, mọc thẳng đứng, mang cành, thường có màu đỏ, Lá mọc so le, lưỡng lệ trông như lá kép, phiến lá thuôn, dài 5-15mm, rộng 2-5mm, đầu nhọn hay hời tù, mép nguyên nhưng hơi có răng cưa rất nhỏ, mặt dưới màu xanh lơ, không cuống màu đỏ nâu, đơn tính, hoa đực, hoa cái cùng gốc, ở đầu cành, cái ở dưới. Hoa không cuống, hoặc có cuống rất ngắn. Đường kính quả có thể đạt tới 2mm, treo lủng lẳng dưới lá, do đó có tên: Diệp =lá, hạ=dưới, châu=hạ, nghĩa là hạt dưới mặt lá. Hạt ba cạnh, hình trứng, màu nâu nhạt, có vân ngang.

B. Phân bố, thu hái và chế biến.

Cây chó đẻ răng cưa mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta cũng như ở khắp các nước vùng nhiệt đới.

Người ta dùng toàn cây hái về làm thuốc. Mùa hái quanh năm nhưng tốt nhất vào mùa hạ. Thường dùng tươi có khi phơi khô.

C. Thành phần hóa học

Trong loài Phyllanthus discoides Muell-Arg. Có phyllanthin C₁₄H₁₇O₂N_, Phyllantin C₁₃H₁₅O₃N (Manske R.H.F: The Alkaloids Chemistry and Physiologo XIV-1973, 428) và phyllatidin C₁₃H₃₄O₂N (Horii Z.et al. Tetrahedron Letters 1972,1877).

Trong loài Phyllanthus niruri L. có Phyllathin C₂₄H₃₀O₇, niranthin C₂₄H₃₂O₇, nirtetralin  C₂₄H₃₄O₆ (Â njaneyulu. A .S.R.et al. Tetrahedron, 1973,29,129).

D. Tác dụng dược lý

Chưa thấy có tài liệu nghiên cứu. Năm 1961, phòng đông y Viện vi trùng Việt Nam nghiên cứu tác dụng kháng sinh của chó đẻ răng cưa thấy kết quả kháng sinh như sau: Tụ cầu trùng (0,5), Typhi (0,9), Flexneri (1,1), Sonnei (0), Shiga (1), Subtilis (0,4), Coli (0) cm.

Năm 1988 (Lancet Oct. 1. 1988) Blumberg và Thiogarajan công bố đã điều trị 37 bệnh nhân viêm gan siêu vi trùn B (VGSVB) bằng chó đẻ răng cưa (CĐRC) Phyllanthus amarus (P-niruri) đạt kết quả âm tính 22/37 sau 30 ngày. Các tác giả còn chứng minh P. amaruss có chứa chất làm ức chế lên men polymérase DNA của virus VGSVB. Cây P.amarus có mọc hoang dại và thường được dùng lẫn với cây P. urinaria L. đã mô tả ở trên.

E. Công dụng và liều dùng

Nhân dân rất hay dùng cây chó đẻ răng cưa làm thuốc, giã nát với muối chữa đinh râu, mụn nhọt. Còn có tác dụng chữa bệnh gan, chữa sốt, đau mắt, rắn cắn. Ngày uống 20-40g cây tươi, sao khô sắc đặc mà uống. Dùng ngoài không có liều lượng.

Chú thích

Tên chó đẻ còn dùng để chỉ cây Phyllanthus nururi L. Cùng họ. Theo các tài liệu Ấn Độ, trong cây này còn có muối kali và chất đắng gọi là phyllathine có độc đối với cá.

Cây này còn được dùng làm thuốc thông tiểu tiện, hoặc làm thuốc thông sữa