Hành còn gọi là hành hoa, đại thông, thông bạch, tứ quý thông, hom búa (Thái), thái bá, lộc thai, hoa sự khảo, khtim (Campuchia), ciboule, cive.
Tên khoa học Allium fistulosum L.
Thuộc họ Hành Alliaceae
Thông là rỗng, bạch là trắng; vì dọc cây hành (lá) thì rỗng, dò hành (“củ” có màu trắng, do đó có tên này.
A. Mô tả cây
Hành lá một loại cỏ sống lâu năm, có mùi đặc biệt. Lá gồm 5-6 lá, hình trụ rỗng, dài 30-50cm, đường kính 4-8mm, phía giữa phình lên, đầu thuôn nhọn. Cụm hoa mọc trên một cán mang hoa hình trụ, rỗng, cụm hoa hình xim có ngấn thành hình tán giả, nhưng cuống tán giả ngắn đến nổi cụm hoa trông giống hình cầu. Bao hoa gốm hai vòng, mỗi vòng gồm 3 cánh, 3 lá đài màu trắng 6 nhị, chỉ nhị phình ở gốc, không có răng, bao phấn hình chữ T, 2 ngăn, dài 1mm, một nhụy, bầu thượng, 3 ngăn, mỗi ngăn có nhiều noãn. Qủa nang, hình tròn đường kính chừng 6 mm, hạt hình 3 cạnh, màu đen.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Hành được trồng ở khắp nơi trong nước ta, chủ yếu đẻ làm gia vị, đồng thời dùng làm thuốc (dùng củ tức là dò). Còn được trồng ở nhiều nước khác Châu Á và Châu Âu. Mùa chủ yếu là vào tháng 10-11 nhưng có thể có quanh năm. Dùng tươi hay khô đều được.
C. Thành phần hóa học
Trong hành có axit malic, phytin, và chất alylsunfit.
Có tác giả nói trong hành có tinh dầu, trong tinh dầu chủ yếu có chất kháng sinh alixin C6H10OS2.
Chúng ta đã biết alixin là một chất dầu không màu, tan trong cồn, trong bezen, ête, khi hòa tan trong nước dẻ bị thủy phân, có tác dụng diệt khuẩn rất mạnh.
D. Công dụng và liều dùng
Hành là một vị thuóc rất thông dụng trong nhân dân. Được ghi trong các tài liệu cổ từ lâu.Trong các tài liệu cổ này, người ta cho rằng hành có vị cay, bình mà không độc có năng lực phát biểu, hòa trung, thông dương, hoạt huyết, dùng làm thuốc ra mồ hoi, lợi tiểu, sát trùng, chữa đau răng, sắc uống lấy nước chữa các chứng sốt, sốt rét, cảm, nhứt đầu, mặt mày phù thũng, còn làm yên thai, sáng mắt, lợi ngũ tạng. Vào hai kinh thủ thái âm (phế kinh) và trúc dương minh (vị kinh), nhưng các cách cổ còn nói thêm rằng ăn nhiều quá thì tóc bạc, hư khí xông lên không ra mồ hôi được.
Hiện nay người ta cho rằng hành có tác dụng kích thích thần kinh, làm tăng bài tiết dịch tiêu hoá,có thể đề phòng ký sinh trùng đường ruột. Còn dung trị tê thấp. Tinh dầu hành có tác dụng sát khuẩn mạnh, dùng ngoài chữa những mụn mọt mưng mủ, dùng nước hành nhỏ mũi chữa ngạt mũi, cấp tính và mãn tính, viên niêm mặc mưi, khi bị cảm mủi, khi bị cảm mạo, đầu nhức, mũi ngạt thì có dùng hành giã nát, thêm nước sôi vào xông, hoặc cho hàng vào cháo nóng mà ăn thì chóng khỏi.
Mỗi lần ăn có thể dùng với liều 30 đến 60g dưới hình thức thuốc sắt hay giã nát ép lấy nước mà uống. Dùng ngoài không kể liều lượng.
Đơn thuốc có hành:
Chữa cảm mạo, đầu nhức mũi ngạt
Hành 30g, đạm đậu xị15g, sinh khương 10g, chè hương 10g, nước 300ml, đun sôi, gạn bỏ bã, uống khi còn đang nóng, uống song đắp chăn kín cho ra mồ hôi.
Chữa trẻ con cảm mạo:
Hành 60g, sinh khương 10g, hai thứ giã nát, thêm một cốc nước thật sôi vào, dùng hơi xông vào miệng và mũi, ngày làm mấy lần, không cần cho uống.
Chữa mụn nhọt:
Hành tươi giã nát, trộn với mật, đắp lên mụn, hễ ngòi ra thì dung giấm mà rữa mụn.
Phụ nữ động thai:
Hành tươi 60g, thêm một bát nước, sắc kỹ lọc bỏ bã, cho uống
Chú thích:
Ngoài cây hành nói trên, hiện nay nhiều nước còn dùng cây hành tây hay dương thông (Allium cepa L.) làm thuốc. Cây này có nguồn gốc miền tây Châu Á nhưng hiện nay trồng ở nhiều nước. Tại nước ta trước đây có trồng nhưng hiện nay ít trồng hơn. Cây hành tây có dò to hơn, hình bầu dẹt, ngoài có vẩy màu đỏ nâu, lá hình trụ rỗng, dài 25-50cm, đường kính 1-1.5cm, càn mang hoa có thể cao tới 1m, rỗng, trụ hoa màu tán nhưng có trụ thành hình cầu màu hơi hồng hay hơi trắng, quả khô hay chứa nhiều hạt dẹt, màu đen, trong củ hành tây có 0,015% tinh dầu, trong tinh dầu chủ yếu là allyl-difunua, allyl-prol-difunua, ngoài ra còn phytin axit hữu cơ (axit focmic, mali, artic và phôitphric) các chất inulin, manit, manoza các men maltaza, amilaza,dextrinaza và emmunxin, vitamin B và C. Nhà bác học Liên Xô cũ B.P.Tokin phát hiện thấy trong hành tây có chất kháng sinh rất mạnh đặt tên là phytonxit. Do chất này, khi ta nhai hành tây trông miệng 1-2 phút, miệng trở nên sạch sẽ, vô trùng.
Ngoài công dụng làm gia vị, hành tây được dùng chữa ho, trừ đờm, ra mồ hôi, lợi tiểu tiện, dùng trong chứng bùng nước do gan cứng (ascitedela cirrhose hépatique), còn dùng đắp mụn nhọt.
Dùng dưới cồn thuốc tươi (một phần nước ép củ hành tươi, một phần cồn 90).
Ngày uống 14-40g cồn thuốc này. Hoặc có thể dùng dưới dạng rượu vang (nước ép củ hành tươi 200g, mật ong 100g, vang hay rượu nhẹ độ-12 đến 14 vừa đủ 1 lít). Ngày uống 2 lần, sáng và tối, mỗi lần 30-60g.
|
