Còn gọi là nắc nẻ, móng tay lồi, phương tiện hoa, cấp tính tử, bông móng tay, balsamina.

Tên khoa học Impatiens balsamina L.

Thuộc bọ Bóng nước Balsaminaceae.

A. Mô tả cây

Cỏ mọc hàng năm, có thể cao 40cm. Lá mọc so le, có cuống, hình mách nách lá, lưỡng tính không đều, màu đỏ hay trắng, 5 lá dài cùng màu với tràng, không đều. Lá dài  trước hình cựa, 5 cạnh, 5 nhị, chỉ nhị ngắn, bo phấn dính sát nhau chung quanh nhụy, 5 lá noãn họp thành bầu thượng 5 ô, mỗi ô đựng nhiều noãn. Quả nang nứt thành 5 mảnh xoắn lại tung hạt đi xa.

B. Phân bố thu hái và chế biến

Mọc hoang và được trồng làm cảnh tại nhiều vườn ở khắp nước ta. Còn thấy mọc và trồng ở miền nam Trung Quốc, Ấn Độ.

Người ta dùng thân và cành làm thuốc: Mùa hạ và thu, hái cây trừ bỏ rể, lá và hoa quả, phơi hay sấy khô, hoặc nhúng vào nước đun sôi rồi phơi hay sấy khô. Có thể dùng tươi.

Ngoài ra người ta còn dùng hạt bóng nước với tên cấp tính tử: Hái quả chín về phơi khô, đập lấy hạt, phơi lại cho khô.

Còn dùng lá tươi làm thuốc.

C. Thành phần hóa học

Trong toàn thân cây bóng nước có axit p-hydroxybenzioc có tính chất kháng sinh, axit gentisic C₇H₆O₄, axit ferulic C₁₀H₁₀O₄, axit p-cumaric C₉H_8­O₃, axit sanapic C₁₁H₁₂O₅, axit cafeic C₉H­₈O₄, ngoài ra còn saopoletin C₁₀H₈O₄

( Hernauer R Chemotaxonomie der Pflanzen (III), 1964, 230).

 Lá chứa axit xinnamic (nhục quế toan) kaempferol- 3 arabinozit và kaempferol) (C. A., 1966,64, 16275c)

Hạt chúa 17,9% chất béo. Trong chất béo có thành phần chủ yếu là axit parinaric hay axit A9,10,13,15, -octadecatetraenoic C­₁₈H₂₈O₇ (khoảng 27%) balsaminasterol C₂₇H₄₀O (Hegnuaer r., 1964). Ngoài ra còn có a sipinaterol C₂₉H₄₈O (khỏng 0,015%) (C. A.,1973,79,27744a và C.A., 1954, 48, 13835a), saponin, các đa đường (khi thủy phân cho glucoza và fructoza) (C. A., 1971, 74, 72872m).

Hoa chúa lawsone C₁₀H₆O_3, lawsonemetylete C₁₁H₈O₃. Ngoài ra còn tùy theo màu sắc ủa hao mà thành phần thay đổi: Hoa trắng chứa leucocyanidin và delphinidin dưới dạng clucozit. Dịch ép của hoa bóng nước có tác dụng kháng sinh mạnh.

D. Công dụng và liều dùng

Cây bóng nước được ghi trong “Bản thảo cương mục” với tên phương tiện, hạt bóng nước được ghi trong “Cứu hoang bản thảo” Với tên “Cấp tính tử”.

Theo những tài liệu cổ toan cây có vị cay, tính ôn, hơi có độc, có tác dụng khử phong thấp, hoạt huyết, chỉ thống, thường dùng chữa phong thấp, bị thương sưng đau, rắn rết cắn. ngày uống từ 4 đến 12g dưới dạng thuốc sắc. dùng ngoài không kể liều lượng. Sách cổ nói phụ nữ có thai không dùng được.

Hạt hơi đắng, tính ôn, hơi có độc, vào hai kinh can và tỳ, có tác dụng giáng khí, hành ứ, thường dùng chữa kinh nguyệt bế tắc, đẻ khó, nấc nghẹn, hóc xương. Ngày dùng 3 lần, mỗi lần 4-6g dưới dạng thuốc bột hay viên.

Lá được nhân dân dùng nấu nước gội đầu làm cho tóc mọc tốt